I rok - Prawoznastwo

AnouaaR

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

JĘZYK PRAWNICZY (wypowiedzi o prawie obowiązującym):
· język prawniczy praktyki – są to decyzje organów administracyjnych, orzeczenia wydawane przez sądy,
· język prawniczy doktryny – są to wypowiedzi prawoznawstwa o prawie obowiązującym,
· język prawniczy potoczny – są to nasze wypowiedzi o prawie obowiązującym.

JĘZYK PRAWNY (język tekstów prawnych) – jest pisany w języku etnicznym (wykorzystuje słownictwo języka etnicznego oraz składnię języka etnicznego).
Jednakże pomiędzy językiem tekstów prawnych, a językiem etnicznym można wskazać szereg różnic:
· w j. tekstów prawnych występują zwroty, które są nieznane klasycznemu
j. etnicznemu np. pozew, powództwo.
· w j. tekstów prawnych występują terminy zaczerpnięte z języka etnicznego ale
w innym znaczeniu niż to które jest nadawane w j. etnicznym, może to być znaczenie radykalnie odmienne np. słowo „ryba” odnosi się do raków (znaczenie szersze),
· j. tekstów prawnym posługuje się definicjami legalnymi, które precyzują określone zwroty j. etnicznego.

ROLE SEMIOTYCZNE WYPOWIEDZI
SEMIOTYKA to ogólna teoria znaków językowych i dzieli się na 3 subdyscypliny:
1. semantyka – zajmuje się stosunkiem znaków do tego co one oznaczają, do czego się w swym znaczeniu odnoszą,
2. syntaktyka – zajmuje się sposobami wiązania znaków prostszych w znaki bardziej złożone,
3. pragmatyka – zajmuje się stosunkami jakie zachodzą między znakami a ludźmi, którzy te znaki wytwarzają lub odbierają ze zrozumieniem.

Podział wypowiedzi ze względu na spełniane funkcje semiotyczne:
· funkcję opisową pełnią zdania w sensie logicznym, czyli wypowiedzi oznajmujące,
o których można orzec, że są prawdziwe lub fałszywe.
· funkcja ekspresywna – polega na wyrażaniu naszych przeżyć, przeświadczeń, przypuszczeń przy pomocy wypowiedzi językowej ( o ile wypowiedź ze względu na spełnianą funkcję opisową może być prawdziwa lub fałszywa, o tyle ze względu na spełnianą funkcję ekspresywną może być szczera lub nieszczera).
Najbardziej jest widoczna w przypadku naszych ocen.
Ocena – to wypowiedzi, które wyrażają przeżycia. Polegają na emocjonalnym ustosunkowaniu się do jakieś faktycznie występujących stanów rzeczy. Oceny wyrażają aprobatę albo dezaprobatę.
Oceny dzielimy na:
· oceny zasadnicze (samoistne) - wypowiedź ma postać: „X ma wartość W”,
· oceny zrelatywizowane systemowo – wypowiedź ma postać: „X ma wartość
W ze względu na system wartości S” (np. moralność chrześcijańska),
· oceny zrelatywizowane instrumentalnie – wypowiedź ma postać: „X ma wartość W jako środek do celu C” ( np. te studia są dobre, bo pozwalają zdobyć interesujący zawód).
Wypowiedzi optatywne (optatywy): wyrażają nasze życzenia aby jakiś konkretny stan trwał nadal, albo powstał w przyszłości. Wypowiedź optatywna nie oznacza stosunku między mówiącym a słuchającym, jest to akt bez adresata, akt wyrażający wyłącznie chęć żeby coś zaistniało np. „Oby jutro była ładna pogoda”, „Oby Henryk wygrał zakład” – tzn. oby wygranie zakładu zdarzyło się Henrykowi.
· funkcja sugestywna – pełnią wypowiedzi dyrektywalne (dyrektywy).
Dyrektywy wskazują komuś określony sposób postępowania w określonych okolicznościach. Główna ich funkcja polega na wpływaniu na zachowania adresata aby postępował w określony sposób.
Podstawowym typem dyrektyw są normy postępowania, dyrektywy techniczne (celowościowe) oraz różnego rodzaju reguły sensu (reguły dokonywania czynności konwencjonalnych).
· funkcja performatyna – polega na tym, że za pomocą języka dokonujemy pewnych czynności, inaczej poprzez sformułowanie wypowiedzi językowej tworzymy nową rzeczywistość.
Dyrektywy techniczne – to normy instrumentalne czyli wypowiedzi wskazujące co należy czynić aby osiągnąć określony skutek. Można je sprowadzić do formuły: „Jeżeli chcesz osiągnąć stan rzeczy X to powinieneś zachować się w sposób Y”. Dyrektywy techniczne są odwróceniem zdania anankastycznego, które ma postać: „Jeżeli wystąpi zachowanie X to powoduje skutek X” (np. jeżeli napali się w piecu to pokój się ogrzeje)
Zdania deontyczne – zdania stwierdzające, że ze względu na treść określonej normy takie
a takie czyny są w danych okolicznościach przez tę normę danym podmiotom nakazane, zakazane bądź dozwolone.

Norma – jest wypowiedzią językową należącą do kategorii dyrektyw, Pełni funkcję sugestywną. Są tak formułowane aby wpływać na zachowanie określonych osób. Nie są zdaniami w sensie logicznym ponieważ norma niczego nam nie opisują. Norma nie odpowiada na pytanie jak jest tylko jak byś powinno.
NORMA PRAWNA – to wypowiedź określonego języka, jej funkcją jest wpływanie na adresata normy tak aby wykonał zakazy lub zakazy zawarte w tej wypowiedzi. Normę prawną formułuje się często w postaci warunkowego zdania odkładającego się z poprzednika „jeżeli...” i następnika. Poprzednik stanowi hipotezę normy prawnej. Hipoteza wskazuje
i określa adresata oraz okoliczności stosowania normy prawnej. Wyróżniamy:
· hipotezy językowodookreślone – w sposób szczegółowy wskazują adresata oraz okoliczności, w których temu adresatowi jest coś nakazane, zakazane bądź dozwolone,
· hipotezy językowoniedookreślone – wskazują adresata i okoliczności zastosowania się określone w sposób ogólny. Charakterystyczne dla prawa karnego.
Hipoteza dotyczy elementów podmiotowych i przedmiotowych sytuacji, którą się zajmuje. Dotyczy elementów podmiotowych, gdy wskazuje adresata normy oraz jego cechy np., stan zdrowia, wiek.
Hipoteza może również wskazywać cel działania adresata np. ktoś działa w celu przywłaszczenia mienia, w celu zawarcia umowy.
Hipoteza wskazuje sposób działania np. działa w porozumieniu z innymi osobami..
Hipoteza dotyczy elementów przedmiotowych, gdy odnosi się do stanów, zjawisk, wydarzeń w stosunku do adresata zewnętrzne, mogą to być określenia pewnych zachowań ludzkich. Stany, zjawiska i wydarzenia określone w hipotezie mogą pojawiać się w wyniku praw przyrody, czy też w wyniku funkcjonowania gospodarki, np. powódź, zniżka lub zwyżka cen, stan zagrożenia epidemiologicznego.
Dyspozycja – drugi element składowy normy prawnej – wyznacza treść powinnego zachowania. Przedmiotem dyspozycji mogą być:
· czyny tzn. faktyczne czynności psycho-fizyczne np. zabrania mienia, pomoc, zabójstwo,
· czynności konwencjonalne – są to pewne zachowania, którym istniejące normy prawne lub obyczajowe nadają określone znaczenie inne niż to, które wynikałoby
z psychofizycznego przebiegu tych czynności np. uchylenie kapelusza może oznaczać, że ktoś chce się ochłodzić.
Każda czynność prawna jest czynnością konwencjonalną, ale nie każda czynność konwencjonalna jest czynnością prawną. Można dokonać uporządkowania:
· czynności konwencjonalne regulowane przez prawo – są to akty tworzenia prawa, akty stosowania prawa i czynności prawne,
· czynności konwencjonalne prawnie obojętne – czynności obyczajowe, religijne, organizacyjne.
Dyspozycja normy prawnej określa, że wskazane w niej zachowanie jest zakazane, nakazane bądź dozwolone.
Nakaz może przybierać dwie formy:
· nakaz obejmujący tylko 1 typ zachowań, od którego w warunkach wskazanych przez hipotezę uchylić nie można bez narażenia się na niepotrzebne konsekwencje prawne (są to sankcje np. nakaz poddania się szczepienia w czasie epidemii),
· nakaz obejmujący 1 typ zachowania podstawowego oraz drugi typ (inne zachowanie), które w określonych okolicznościach może być przez adresata wybrane zamiast zachowania podstawowego. (na gruncie prawa cywilnego – część dot. zobowiązań)
Polskie prawo zna 2 rodzaje sytuacji, w których adresatowi pozostawiony jest wybór co do sposobu zachowania się mimo istniejącego nakazu.
1. zobowiązanie przemienne – polega na tym, że przepis prawa lub postanowienie umowy przewiduje kilka sposobów wykonywania określonego obowiązku. Wykonanie tego obowiązku przez jedną ze stron może polegać na zachowaniu się w jeden lub drugi sposób wedle wyboru osoby uprawnionej (np. jeśli w wypadku sam. zostanie uszkodzony samochód to poszkodowany może żądać naprawy lub pieniędzy),
2. upoważnienie przemienne – adresat nie ma pełnej swobody wyboru, nie może on dobrowolnie wybierać między dwoma obowiązkami. Adresatowi nakazane jest zachowanie się w sposób A, a tylko w określonych okolicznościach może zwolnić się z tego obowiązku przez zachowanie się w sposób B, który jest również w sposób szczegółowy określony (np. przepis dot. zastępczej służby wojskowej nie w jednostce a np. w szpitalu).
Zakaz - wskazuje typy zachowań uznawanych przez normę za niedopuszczalne.
Dozwolenie – jest to przypadek, z którym się łączy spór w nauce prawa – są głosy, że dozwolenie nie istnieje jako samodzielny dyspozycji, jest pewna funkcja nakazów i zakazów, wolna przestrzeń pomiędzy tymi nakazami a zakazami, przestrzeń określana jako sfera prawnie indyferentna, wolna. Prawo milczy, jest obojętne wobec sposobu zachowania jednostek, znajdujących się w tej sferze np. pisarz może pisać w książce co tylko chce, nie musi uważać żeby nie naruszyć zakazów i nakazów.

Sankcja normy prawnej – w języku prawnym występuje w dwojakim znaczeniu:
· znaczenie językowe – jako część normy prawnej obok hipotezy i dyspozycji.
· znaczenie socjologiczne – jako społeczny punkt podjęcia określonych kroków dolegliwych wobec podmiotów zachowujących się niezgodnie z wzorcami zawartymi w normach.
Najczęściej wyróżnia się 3 rodzaje sankcji prawnych:
1. sankcja egzekucyjna – polega na przymusowym wykonaniu tego co stanowiło niedopełniony obowiązek adresata np. przymusowa eksmisja z lokalu.
Sankcja egzekucyjna może również polegać na przymusowym unicestwieniu tego co zostało przez adresata uzyskane wbrew zakazowi np. zburzenie budynku, który został wzniesiony bez zezwolenia.
Sankcja egzekucyjna polega następnie na przymuszeniu adresata do wykonania ciążącego na nim obowiązku np. zmuszenie do zapłacenia zaległych alimentów.

2. sankcja nieważności:
· nieważność bezwględna – następuje z mocy samego prawa exlege bez potrzeby dokonywania dalszych czynności .................ona czynności od samego początku, oznacza to, że czynność taka nie wywołała żadnych skutków prawnych, a te które wywołała muszą być unicestwione np. przez przywrócenie rzeczy do stanu poprzedniego (wypłacenie odszkodowania). Nieważność bezwzględna ma miejsce w kilku przypadkach:
· gdy czynność prawna została wywołana przez osobę, która w żadnym razie nie mogła jej dokonać,
· gdy czynność prawna została wykonana bez wymaganej przez prawo zgody organów władzy państwowej,
· gdy czynność została dokonana bez zachowania odpowiedniej formy zastrzeżonej przez prawo pod rygorem nieważności np. przeniesienie własności nieruchomości bez aktu notarialnego.
· nieważność względna – ma miejsce, gdy określ. osoba wystąpi zgodnie z prawem z wnioskiem do odpowiedniego organu o stwierdzenie nieważności, w takim przypadku czynność jest nieważna dopiero od momentu orzeczenia jej przez kompetentny do tego organ. Skutki czynności prawnej pozostają w mocy od momentu wydania wyroku.
· bezskuteczność zawieszona – polega na tym, że prawo uzależnia związanie określonej osoby postanowieniami umowy od zgody tej osoby czyli osoba musi wyrazić zgodę. Do czasu udzielenia tej zgody czynność jest ważna, ale określona jest mianem czynności kulejącej, gdyż nie uzyskanie zgody w określonym czasie lub odmowa jej udzielenia powoduje nieważność bezwzględną czynności prawnej.
· bezskuteczność względna – jest stwierdzana przez sąd na żądanie osoby trzeciej pokrzywdzonej dokonaniem czynności prawnej.
3. sankcja karna – grozi za dokonanie czynów zabronionych. Funkcje sankcji karnej:
· resocjalizacja przestępcy,
· odstraszenie przestępcy od popełnienia w przyszłości czynu karalnego (prewencja szczególna, indywidualna),
· odstraszanie potencjalnych przestępców od popełniania czynów zabronionych danego rodzaju (prewencja ogólna),
· izolacja przestępcy od społeczeństwa w przypadku kary pozbawienia wolności.
Sankcje represyjne w prawie cywilnym w postaci kar umownych.

Podział norm prawnych:
· lexperfecta – prawo doskonałe, opatrzone sankcją nieważności bezwzględnej lub względnej,
· lexplusqamperfecta – prawo więcej niż doskonałe, opatrzone sankcją nieważności oraz inną sankcją (zwykle represyjną),
· lexminusqamperfecta – prawo mniej niż doskonałe, opatrzone sankcją represyjną,
· leximperfecta – prawo niedoskonałe – to norma, dla której w danym systemie prawnym nie można znaleźć sankcji np. art. 87 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego „Rodzice i dzieci obowiązani są wspierać się wzajemnie”.

Normy kompetencyjne: na określenie kompetencji składają się 2 normy:
1. norma, która wskazuje podmiot, przedmiot i sposób dokonania czynności konwencjonalnej (np. sposób wydania wyroku, decyzji), opatrzona sankcją nieważności,
2. norma, która nakłada na inny podmiot obowiązek reagowania w określony sposób na dokonanie czynności (np. norma, która nakazuje podporządkowanie się wyrokowi sądu), zabezpieczona sankcją represyjną lub egzekucyjną.

Koncepcja norm sprzężonych – składają się na nią 2 normy:
1. norma sankcjonowana – określa adresata i warunki w jakich jest mu nakazane, zakazane bądź dozwolone czynić oraz treść owego nakazu, zakazu bądź dozwolenia. Składa się na nią hipoteza i dyspozycja.
2. norma sankcjonująca – stanowi iż w przypadku naruszenia normy sankcjonowanej zostanie zastosowana dolegliwość, której rodzaj i stopień jest wyznaczony w treści tej normy. Dyspozycja normy sankcjonującej przewiduje obowiązek ponoszenia skutków naruszenia normy sankcjonowanej oraz upoważnienie dla organów prawa do realizacji tych skutków.
Inny jest adresat normy sankcjonowanej i sankcjonującej. Norma sankcjonowana jest kierowana do pewnej kategorii adresatów określonej rodzajowo, są to adresaci pierwotni. Natomiast norma sankcjonująca skierowana do organów władzy publicznej a także do wszelkich osób, które posiadają kompetencje ażeby oficjalnie stwierdzić naruszenie normy sankcjonowanej i zastosować wobec jej naruszyciela określoną dolegliwość, są to adresaci wtórni.
Norma sankcjonująca jest normą posiłkową, drugiego rzędu, zostaje ona uruchomiona tylko wtedy, gdy naruszona zostaje norma sankcjonowana.

art. „Kto zabija człowieka podlega karze pozbawienia wolności”
norma sankcjonowana: nie wolno zabijać
norma sankcjonująca – sąd wymierza karę pozbawienia wolności osobie, która zabije człowieka.

„Studentowi nakazane jest uczenie się pod groźbą uzyskania oceny niedostatecznej”
norma sankcjonowana – studentowi nakazane jest uczenie się
norma sankcjonująca – egzaminatorowi nakazane jest postawienie oceny niedostatecznej uczniowi, który się nie uczy.

Uzasadnienie obowiązywania normy prawnej
· obowiązywanie aksjologiczne – aksjologia to nauka o wartościach. Następuje tu odwołanie do wartości. Norma obowiązuje, gdyż w świetle przyjmowanych przez kogoś ocen czyny nakazane są dobre, a czyny zakazane złe.
· obowiązywanie tetyczne – norma ma uzasadnienie tetyczne jeżeli została ustanowiona przez podmiot, który ma władzę ażeby wyegzekwować od adresata normy zachowanie zgodne z tą normą. Podmiot ten dysponuje środkami przymusu, lub posiada odpowiedni autorytet.
· obowiązywanie formalne (systemowe) – podstawą obowiązywania jest sam akt stanowienia normy, jej cechy formalne (tzn. kto i w jakim trybie normę ustanowił) oraz relacja tej normy do innych norm obowiązujących w danym systemie.
· obowiązywanie faktualne (behawioralne) – obowiązują te normy, które są faktycznie stosowane lub przestrzegane. Norma obowiązuje w sensie faktualnym jeżeli społecznie skuteczna.

RELACJA MIĘDZY NORMĄ PRAWNĄ A PRZEPISEM

Przepis prawny jest to wypowiedź zawarta w tekście aktu normatywnego. Ta wypowiedź stanowi calość gramatyczną i wyodrębnona jet jako art. § pkt.
Norma prawna to pewna regułą postępowania skonstuowana na podstawie przepisów prawnych, albo inaczej: zbudowana z elementów znaczeniowych zawartych w przepisach prawnych. Elementami treści normy prawnej są adresat, zakres zastosowania i zakres normowania.
Zakres zastosowania – to okoliczności, w których dana norm znajduje zastosowanie
Zakres normowania – klasa czynów nakazanych, zakazanych, dozwolonych.
Normy prawne wyrażają treść prawa, przepisy natomiast są formą słowną, zdaniową w którą treść ta jest ujęta.
Normy prawne są wyprowadzane z przepisów prawnych w drodze przeprowadzenie wykładni. Jeden przepis prawny może zawierać materiał do budowy 1 normy prawnej bądź wielu norm. Norma prawna może być zawarta nie tylko w różnych przepisach tego samego aktu normatywnego, ale i w przepisach w różnych aktach normatywnych leżących na różnych piętrach struktury hierarchicznej systemu prawa i należących do różnych gałęzi prawa – ustawa, rozporządzenie, zarządzenie.

Rodzaje przepisów prawnych:
►
· przepisy ogólne – lexgeneralis – to przepisy, które regulują szeroki zakres spraw, obejmują szeroki katalog adresatów, ustanawiają ogólne w dyspozycji reguły zachowania
· przepisy szczegółowe – lexspecialis – regulują sprawy w sposób bardzo szczegółowy.
Rozróżnienie przepisów ogólnych i szczegółowych wynika najczęściej z systematyki aktu prawnego.
►
· przepisy odsyłające ustanawiane są w celu uniknięcia kilkakrotnego powtórzenia w akcie normatywnym tych samych części. Przepisy odsyłające zawierają pewną wskazówkę, odesłanie, gdzie w jakim innym przepisie można znaleźć poszukiwane wzory zachowania się . Są to tzw. przepisy wewnątrzsystemowe, mogą one odsyłać do innych przepisów tego samego akty normatywnego, mogą też wskazywać inny akt normatywny. Dzięki przepisom odsyłającym można zmniejszyć objętość aktów normatywnych.
Odesłania pozasystemowe – wzorów zachowania poszukuję się w innych niż prawo systemach normatywnych. Występują najczęściej w postaci klauzul generalnych – są to odesłania do ocen interpretatorów prawa i służą uelastycznieniu prawa obowiązującego. Wśród przepisów odsyłających pozasystemowych wyróżniamy:
ü odesłania do wyraźnie sformułowanych kodeksów etyki zawodowej np. lekarskiej,
ü odesłania do pewnych szczególnych reguł moralnych np. zasady słuszności, sprawiedliwości, współżycia społecznego,
ü odesłania poprzez użycie zwrotów wartościujących do powszechnie uznawanych i dość jednolicie pojmowanych wartości np. dobro dziecka, dobro kultury, niewdzięczność.
· przepisy blankietowe – stanowią rodzaj przepisów odsyłających. Przepisy blankietowe nie ustanawiają same żadnej reguły zachowanie lecz wskazują na organ państwa, który reguły takie ma wprowadzić.
►
· przepisy bezwzględnie wiążące – juscogens imperatywne – ustanawiają drogą nakazów bądź zakazów jeden rodzaj powinnego zachowania i nie dopuszczają zachowania odmiennego. Naruszenie tej powinności pociąga za sobą sankcję (np. art. 119 K.C. „terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną”.
· przepisy względnie wiążące – jusdyspositiwi – ustanawiają pewien wzorzec zachowania do wykorzystania przez adresatów a jednocześnie adresaci mogą, jeśli zechcą, zachować się w odmienny, wybrany przez siebie sposób, mogą też powstrzymać się od działania. Przepisy te znajdują zastosowanie najczęściej w trakcie zawierania umowy, gdy strony chcą uregulowac pewną kwestię w sposób szczególny (np. art. 510 § 1 K.C. „umow asprzedaży lub inna umowa.........)

►
· kategoria pośrednia to przepisy semiimperatywne – są to przepisy jednostronne, bezwzględnie wiążące, gwarantują one pewne minimum uprawnień np. uprawnienia pracownika zawarte w umowie o pracę,
► przepisy, które pełnią określone funkcje w procesie legislacyjnym
· przepisy przejściowe – intertemporalne – występują w dwóch postaciach:
ü przepisy o charakterze kolizyjnym regulujące nadmiar prawa, odnoszą się one do stanów, gdy pewne sytuacje istotne prawnie (np. toczące się postępowanie przed sądem) powstałe pod rządami wcześniej obowiązującuch przepisów, obecnie już uchylonych trwają i są kontunuowane pod rządami nowych przepisów, które bezpośrednio zastąpiły przepisy dawne.
ü przepisy mające charakter ad hoc – przepisy t regulują jakiś stan rzeczy tymczasowo przez niedługi, z góry określony czas (np. w czasie stanu wyjątkowego)
►
· przepisy derogacyjne – uchylające – określają który z dotychczas obowiązujących aktów normatywnych lub przepisów wchodzących w skład tych aktów zostają uchylone wraz z wejściem w życie nowego aktu normatywnego.
· przepisy wprowadzające – zawierają postanowienia co do terminu i trybu wejścia w życie nowo ustanowionego aktu normatywnego.

Zadady prawa jako rodzaj przepisów:
Zasady występują w dwóch znaczeniach:
· w znaczeniu opisowym – to pewien model, wzorzec ukształtowania jakieś instytucji prawnej, istnienia takiej zasady wnioskujemy na podstawie całego zespołu norm. Istotą tej analizy jest stwierdzenie, że pewna instytucja została ukształtowana w taki a taki sposób np. sądy działają zgodnie z zasadą skargową.
· w znaczeniu dyrektywalnym – mają charakter fundamentalny w danym porządku prawnym lub w jakieś gałęzi prawa. Gdy mówimy o zasadach w znaczeniu dyrektywalnym nie stwierdzamy tego co jest , ale stwierdzamy co być powinno np. zas. lex retro non agit – prawo nie działa wstecz.

Charakterystyka prawoznawstwa
Prawoznawstwo jest nauką o państwie, prawie oraz poglądach na państwo i prawo. Prawoznawstwo składa się z wielu różnych dyscyplin naukowych, z tego względu zamiast sformułowania prawoznawstwo używany jest termin nauki prawne, nauki o prawie.
Nauka jest terminem wieloznacznym – jest to zespół twierdzeń o rzeczywistości, o sposobach poznawania rzeczywistości. Są to twierdzenia prawdziwe, prawdopodobne bądź twierdzenia uznawane za prawdziwe. Te twierdzenia są usystematyzowane i powinny być należycie uzasadnione. Wyodrębnione są różne dziedziny nauki. Najogólniej wyodrębnione są nauki przyrodnicze i humanistyczne.
Przedmiotem nauk przyrodniczych jest przyroda ożywiona i nieożywiona.
Nauki humanistyczne zajmują się kulturą i wszelkimi duchowymi wytworami człowieka. Spośród nauk humanistycznych wyodrębnia się nauki społeczne, przedmiotem ich są zbiorowości ludzkie i różne aspekty życia człowieka.
Do nauk społecznych zalicza się: historię, socjologię, politologię i prawoznawstwo.

Działy prawoznawstwa:
I. Teoria prawa i państwa – określana jako filozofia państwa i prawa – jest to dyscyplina naukowa, ujmuje ona państwo i prawo w sposób globalny czyli zajmuje się nimi jako określonymi zjawiskami społecznymi. Natomiast nie bada państwa i prawa w określonym czasie i kraju.
Teoria państwa i prawa bada cechy i prawidłowości, które są właściwe każdemu państwu. Jest to nauka abstrakcyjna, gdyż teoria wypracowuje pewne ogólne pojęcia, ponadto teoria państwa i prawa wypracowuje pewne wskazania metodologiczne dotyczące badania zjawisk prawnych. Teoria państwa i prawa korzysta z dorobku historii doktryn politycznych, czerpie wiele wskazówek z historii państwa i prawa.
II. Historia państwa i prawa – zajmuje się dziejami państwa i prawa w poszczególnych krajach. Stara się ustalić jak państwo było zorganizowane, jak działało w danym kraju i jakie obowiązywały normy prawne. Historia P i P odtwarza fakty i je systematyzuje, następnie próbuje wyjaśnić dlaczego istniały takie a nie inne instytucje, normy prawne. Próbuje wyjaśnić dlaczego system prawa, który powstał w jakimś kraju był przyjmowany w innym kraju kilka wieków później.
III. Historia doktryn politycznych i prawnych – zajmuje się tym co ludzie myśleli na temat państwa i prawa, ustala jak zapatrywali się na państwo i prawo humaniści, moraliści, politycy. Historię doktryn politycznych i prawnych interesują te poglądy, które są reprezentatywne dla poszczególnych epok, systemów politycznych.
IV. Dogmatyka prawa – zajmuje się prawem aktualnie obowiązującym i prawem poszczególnych krajów, zajmuję się również prawem międzynarodowym i publicznym. Gdy jakieś przepisy przestają obowiązywać to zajmuję się nimi już historia prawa nie dogmatyka.
Całokształt obowiązujących norm prawnych, które obowiązują w danym kraju dzielimy na działy (gałęzie prawa). Odpowiednio mamy dogmatykę poszczególnych gałęzi prawa (gałęzią prawa zwaną prawem konstytucyjnym zajmuje się nauka o prawie konstytucyjnym). Dogmatyka prawa bada konkretne przepisy prawa, stara się określić dlaczego obowiązują takie a nie inne przepisy. Ocenia wpływ norm na życie społeczne. Sugeruje jak ocenić prawo w danej dziedzinie.

Różne podejścia do badania prawa: do badania prawa można podchodzić różnie (w zależności co nas akurat interesuje)
· podejście egzegetyczne – to podejście do badanych norm prawnych. Stara się zgłębić językową treść norm prawnych. Systematyzujemy normy prawne, później objasniamy znaczenie użytych słów. Podejście egzegetyczne stara się ustalić relacje pomiędzy normą prawnym a przepisem prawnym, określane jest czasami jako dogmatyczne
· podejście polityczne – polega na tym, że normy prawne rozpatruje się jako środek do osiągania określonych celów. Odnisi się zarówno do treści samego prawa jak i do sposobów realizacji tego prawa (prawo ma być jak najbardziej skuteczne). Wyróżniamy dwa wnioski:
ü de lege ferenda – są to wnioski dla ustawodawcy
ü de lege lata – są to wnioski dla organów i osób realizujących dane normy prawne.
· podejście socjologiczne – polega na tym, że obowiązujące normy prawne rozpatruje się z punktu widzenia ich związków z życiem społeczeństwa. Czy są one faktycznie stosowane w życiu.

· podejście psychologiczne – wyraża się w zwracaniu uwagi na przeżycia psychiczne związane z prawem. Bada się motywację, która decyduje o nie uchyleniu danych norm.
· podejście prawno-porównawcze (kompatystyczne) – polega na tym, że porównuje się przepisy obowiązujące w danym państwie z analogicznymi przepisami z innych państw (inspirują do wybierania jak najlepszych rozwiązań)
· podejście prawno-historyczne – polega na badaniu jak w przeszłości w danym kraju regulowano interesujące nas zagadnienia.

Relacja pomiędzy prawoznawstwem a polityką.
Politologia jest nauką zbliżoną do prawoznawstwa, jej przedmiotem jest polityka (słowo polityka oznaczało sztukę kierowania państwem, dziś – to działalność dążąca do zdobycia władzy państwowej). Podmiotami prowadzącymi politykę są państwa, partie, organizacje społeczne, organizacje międzynarodowe.
Różnica podstawowa dotyczy samych metod badania.

Prawoznawstwo a kultura polityczna
Kultura polityczna jest częścią składową kultury. Kulturą nazywa się całokształt dorobku ludzkości zgromadzony i utrwalony w ciągu dziejów, stale wzbogacany nowymi dokonaniami twórczymi, wzbogacany wysiłkiem wszystkich społeczeństw.
Kultura polityczna obejmuje pewne wzorce, normy i wartości czy też zasady. One służą do osiągania celów jakie wyznaczają sobie narody. Elementami kultury politycznej są poglądy na władzę państwową, na jej cele, sposoby jej organizacji, działania a ponadto wiedza o państwie i życiu politycznym.
Częścią kultury politycznej jest kultura prawa. Kultura prawa wyraża ideowo prawny stan społeczeństwa. Na ten stan składają się poglądy prawne społeczeństwa, także poziom doskonałości regulacji prawnych. Najczęściej wyodrębnia się kulturę prawa stanowionego i common law.

Prawoznawstwo a wartości.
Każde państwo w swojej działalności kieruje się pewnymi wartościami. Wartości te znajdują wyraz w obowiązującym prawie. U podstaw każdego aktu stanowienia czy stosowania prawa leży ocena czyli wartościowanie. Nauka o wartościach określana jest jako aksjologia.
Przez wartość rozumiemy pewne realne byty, które istnieją obiektywnie, wyróżnia się różne rodzaje (moralne, estetyczne, poznawcze). W życiu każdego państwa najważniejsze są wartości: wolność, bezpieczeństwo, sprawiedliwość,, efektywność...

SYSTEM PRAWA
Sam termin „system” oznacza pewną całość złożoną z powiązanych ze sobą elementów. Te elementy powiązane są wedle określonych zasad.

Systemy możemy podzielić na grupy, ze względu na:
a) genezę systemu:
ü systemy naturalne,
ü systemy sztuczne
b) na cechy elementów składających się na dany system i więzi, które te elementy łączą w całości:
ü systemy realne – składają się z materialnie istniejących obiektów
ü systemy nominalne (pojęciowe) – elementami tych systemów są twory kulturowe czyli wartości, normy, pojęcia abstrakcyjne.

System prawny to zbiór norm prawnych, norm generalnych i abstrakcyjnych wysłowionych w tekstach aktów normatywnych i obowiązujących w danym państwie w określonym czasie. Te normy są ze sobą odpowiednio powiązane i są one uporządkowane.

· system statyczny – normy są powiązane więzią treściowa
· system dynamiczny – normy są powiązane więzią hierarchiczną. Następuje przekazanie kompetencji do stanowienia norm prawnych.

ELEMENTY SYSTEMU PRAWA I ZWIĄZKI MIĘDZY NIMI

Elementy systemu prawa pozytywnego są tylko normy prawne. Przepisy dostarczają jedynie materiału do budowy norm prawnych.
Związki łączą normy prawne jako elementy systemu prawa. Mogą one mieć charakter związków treściowych, hierarchicznych i formalnych.
Związki treściowe polegają na:
· istnieniu powiązań logicznych między normami, tzn. że treść jednej normy pozostaje w logicznej zgodności z treścią innych norm co do zasady,
· istnieniu wspólnej podstawy aksjologicznej norm należących do systemu,
· jednolitości pojęć języka prawnego a co najmniej konieczności nadawania terminom używanym w tekstach prawnych tych samych znaczeń
Związki hierarchiczne (wynikające z hierarchii norm) prowadzą do przyjęcia, że normy stanowione przez organ państwa lub samorządu wyżej usytuowanych w hierarchii organów mają wyższą moc obowiązywania. Normy stanowione przez organy niżej położone w tej hierarchii nie mogą być sprzeczne z normami o wyższej mocy.
Związki formalne (wynikające z relacji formalnych) polegają na tym, że tworzenie norm
w procesie stanowienia jest aktem, inaczej czynnością konwencjonalną, który będzie skuteczny jedynie wówczas, gdy odbywa się w ramach prawnie określonych kompetencji
i procedur.

Do systemu prawa należą nie tylko normy wprost wyrażone w przepisach prawnych ale również normy konsekwencje, które są wyprowadzane za pomocą reguł inferencyjnych.
Reguły inferencyjne są to reguły wyprowadzania norm z norm.

Do systemu prawnego nie należą normy usunięte z tego systemu w wyniku zastosowania reguł kolizyjnych (derogacji) bądź w rezultacie zastosowania innych zabiegów prowadzących do zakończenia ich obowiązywania.

ZASADA NIESPRZECZNOŚCI NORM I REGUŁY KOLIZYJNE

Sprzeczność logiczna występuje w trzech postaciach:
I. polega na tym, że adresatowi A norma n1 w warunkach określonych przez hipotezę tej normy nakazuje czynić to co norma n2 w tych samych warunkach temu samemu adresatowi czynić zakazuje.
Jednoczesne podporządkowanie się nakazowi i zakazowi czynienia czegoś przez tego samego adresata w tych samych okolicznościach jest oczywiście wykluczone.
II. wyraża się w tym, że adresatowi A norma n1 w warunkach określonych przez hipotezę tej normy nakazuje czynić to co norma n2 w tych samych warunkach temu samemu adresatowi dozwala czynić.
III. polega na tym, że adresatowi A norma n1 w warunkach określonych przez hipotezę tej normy zakazuje czynić to co norma n2 w tych samych warunkach temu samemu adresatowi dozwala.
Jeżeli więc adresat skorzysta z dozwolenia zawartego w normie n2 to zarazem naruszy zakaz normy n1
Przeciwieństwo logiczne polega na tym, iż 2 lub więcej norm nakazuje danemu adresatowi różnego rodzaju zachowania, które zgodnie z naszą widzą są niemożliwe do jednoczesnego zrealizowania. np. „bądź jutro całą dobę w Szczecinie” i „przyjedź jutro do Rzeszowa”.
Niezgodność prakseologiczna (praktyczna) polega na tym, że zachowanie zgodne z jedną normą lub skutek takiego zachowania unicestwia całkowicie lub w części skutek zachowania zgodnego z drugą normą. np. tzw. normy syzyfowe np. „Otwórz drzwi jeśli są zamknięte”
i „Zamknij drzwi jeśli są otwarte”.

Ćwiczenie
Które z poniższych norm tworzą parę norm wzajemnie sprzecznych, przeciwnych, a które są niezgodne prakseologicznie.
1. Nakazuje się właścicielom sklepów udekorować okna wystawowe przed każdymi świętami.
2. Nakazuje się kobietom wyjeżdżać jesieniom do Zakopanego.
3. Nakazuje się studentom I roku w ostatnią niedzielę maja w południe złożyć osobiście indeksy w dziekanacie.
4. Zakazuję się posiadaczom lokalów odsłaniać okna wystawowe w okresie Wielkanocy.
5. Nakazuje się studentom I roku w ostatnią niedzielę maja w południe uczestniczyć
w zawodach sportowych organizowanych przez AZS.
6. Zakazuje się blondynkom przebywania na wysokości większej niż 100m.n.p.m
sprzeczne: 2 i 6
przeciwne: 3 i 5
niezgodne prakseologicznie: 1 i 4

Reguły kolizyjne porządku hierarchicznego (najważniejsze pierwsze) norma wyżej usytuowana w hierarchii norm uchyla normę niższego rzędu.
Reguły kolizyjne porządku czasowego norma późniejsza uchyla normę wcześniejsza pod warunkiem, że norma późniejsza nie jest normą niższego rzędu.
Reguły kolizyjne porządku treściowego norma szczególna uchyla normę ogólną pod warunkiem, że nie jest normą niższego rzędu. lex specialis derogat lex generalis

LUKI W PRAWIE

Luka w prawie to brak regulacji co do którego można racjonalnie twierdzić, ze nie jest przez ustawodawcę zamierzone.
Luka w prawie może w szczególności wystąpić, gdy:
· ustawodawca nie zakończył procesu prawodawczego wbrew wyraźnej zapowiedzi, np. Rada Ministrów nie wydała przepisów wykonawczych do ustawy mimo przepisu blankietowego zobowiązującego Radę Ministrów do takiego działania. Jest to swoista luka w prawie.
· pomimo zakończenia procesu legislacyjnego nadal nie można ustalić norm regulujących określoną kwestię. np. utworzona zostanie jakaś instytucja ustrojowa
a nie zostaną określone jej pełne kompetencje. Jest to luka techniczna.
· luka aksjologiczna – (pozorna) jest to luka, w której twierdzimy, że ustawodawca musi jakiś stan rzeczy uregulować jeśli ma się kierować pewnymi założeniami aksjologicznymi. Założenia te osoba oceniająca istniejący stan prawny uznaje za oczywiste, godne akceptacji, niepodważalne i dlatego sadzi, że albo są one w istocie aprobowane przez ustawodawcę albo aprobowane być powinno.

OBOWIĄZYWANIE PRAWA:

w ujęciu aksjologicznem
realistyczne obow. prawa (behawioralne, socjologiczne)

Desuetudo – odwyknienie. Przez desuetudo rozumie się zjawisko długotrwałego niestosowania lub nieprzestrzegania normy. Za objęte desuetudo uznaje się normy:
· sankcjonowane jeśli mimo pojawienia się warunków określonych w tej hipotezie adresaci pierwotni nie zachowują się zgodnie z dyspozycją tej normy.
· sankcjonującą jeśli mimo naruszenia normy sankcjonowanej adresat wtórny (organ państwa) nie korzysta ze swoich kompetencji i nie stosuje sankcji. Uznaje się wówczas, że państwo straciło zainteresowanie dla tych norm, przestało je chronić swoim przymusem w związku z czym norma taka przestała obowiązywać.
Formalne, tetyczne obowiązywanie prawa – prawo obowiązuje, gdy zostało właściwie ustanowione przez kompetentny organ zgodnie z wiążącym trybem prawotwórczym.

Istnieje przestrzenny i czasowy aspekt obowiązywania
Obowiązywanie prawa w przestrzeni
Prawo (ściślej prawo wewnątrzkrajowe) obowiązuje na całym lub na części terytorium państwa, które organy je ustanowiły lub w przypadku prawa zwyczajowego sankcjonują.
Prawo wewnątrzkrajowe i umowy międzynarodowe określają granice tego terytorium. Każdy kto znajdzie się na obszarze danego kraju podlega jego prawu (jurysdykcji). Jest to zasada terytorialności. Od zasady teryrorialności są nieliczne wyjątki: umowy i zwyczaje międzynarodowego prawa publicznego wyłączają możliwość stosowania sankcji prawa wewnatrzkrajowego wobec niektórych kategorii podmiotów.
Obowiązywanie prawa w czasie
Istnieje moment początkowy i końcowy obowiązywania normy prawnej. Generalną zasada przyjęta przez współczesne prawodawstwo jest zasada, że norma obowiązuje od momentu, który wyznaczył ustawodawca, nie wcześniej jednak niż od dnia opublikowania.
Najczęściej przyjmowana jest generalna zasada, że ustawa wchodzi w życie po 14 dniach od daty opublikowania w oficjalnym organie publikacyjnym (Dz.U.) chyba, że przepis wprowadzający określi inny termin wejścia w życie.
Jeżeli ustawodawca chce aby przepis prawny obowiązywał od jakiegoś innego określonego dnia zamieszcza odpowiedni przepis wchodzący w skład przepisów końcowych aktu normatywnego. Jest to zwykle dzień późniejszy nić dzień opublikowania.
Czas dzielący dwie daty od opublikowania i wejścia w życie określa się jako vacatio legis (spoczynek prawa). Vacatio legis jest wykorzystywane na zapoznanie się z nowym prawem
i na przygotowanie się do jego przestrzegania i stosowania.

Zdarza się, że ustawodawca wiąże określone skutki prawa ze zdarzeniami lub zachowaniami ludzi, które zaistniały przed dniem opublikowania aktu normatywnego. Chodzi tu o działanie prawa wstecz (retroakcja). To działanie powinno być działaniem wyjątkowym ponieważ jest sprzeczne z jedną z fundamentalnych zasad systemu prawa lex retro non agid. Nie działanie prawa wstecz ma istotne znaczenie, gdyż wynika z istoty norm prawnych jako reguł określających wzory zachowania. Najpierw trzeba znać wzór aby później móc do niego zastosować. Działanie prawa wstecz jest jednak dopuszczalne, gdy prawo wiąże się
z korzyściami lub nagrodami. Takie postanowienia są zawarte niekiedy w tekstach aktów prawnych oraz w orzecznictwie sądów.
Wyjątek od zasady lex retro non agid – jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa stosuje się ustawę nowa, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio jeżeli jest względniejsza dla sprawcy.

Zwykle akty normatywne nie przewidują z góry momentu końcowego norm prawnych.
Są jednak wyjątki od tej zasady, gdyż można spotkać akty normatywne wskazujące z góry moment końcowy obowiązywania danego aktu.
Zwykle moment końcowy obowiązywania aktu normatywnego wynika z przepisów derogacyjnych zawartych w innym akcie normatywnym. W razie ich braku w grę wchodzi desuetudo.